Interview met Jeff Wayne
Eerder verschenen in SF-terra 214 (Mei 2009)
Tekst: Theo Barkel
Foto’s: Roy Smiljanic en Ruud Lips
Als je een planeet Mars noemt, naar de Griekse god van de oorlog, kan je er natuurlijk niet veel goeds van verwachten. Het is dan ook niet verbazend dat volgens onze aardse fantasie al een hoop ellende van onze rode buurman is gekomen. Het ‘gezicht van Mars’ heeft hier ook zeker zijn steentje aan bijgedragen.
Het beroemdste voorbeeld is ongetwijfeld het weergaloze The War of the Worlds van H.G. Wells. Een prachtig, al uit 1898 stammend verhaal dat zijn weg naar het publiek al in vele vormen heeft gevonden. De meest beruchte is ongetwijfeld het hoorspel dat Orson Welles in 1938 de ether in slingerde en dat massaal paniek teweeg bracht omdat de mensen dachten dat het allemaal bittere ernst was. Behalve totale chaos en overbelaste telefoonlijnen had dit hoorspel echter nog een effect. Een nog relatief jonge Jeff Wayne besloot van dit hoorspel een muzikale versie te maken. Geen eenvoudige opgave, want hoe vang je een 190 pagina’s tellend boekwerk van één van de beste SF-schrijvers die we ooit gekend hebben in muziek? Met de hulp van klinkende namen als Richard Burton, Moody Blues-voorman Justin Hayward en de rauwe stem van Phil Lynott kreeg de muzikale versie van War of the Worlds een kracht en uitstraling die het tezamen met de hoge kwaliteit van de composities een legendarische status bezorgde. War of the Worlds werd een conceptalbum dat in één adem met Sgt. Pepper van the Beatles en The Wall van Pink Floyd genoemd mag worden. En nu, dertig jaar na dato, is het technisch eindelijk mogelijk om dit kunststukje live op het podium te brengen.
Herrezen
Het is één van die momenten die je eigenlijk niet mag missen. Naast een keur aan top musici is verteller Richard Burton er dankzij de nieuwste digitale technieken voor uit het graf herrezen en sleept de prachtige stem van Justin Hayward je mee in het verhaal. Videobeelden ondersteunen het geheel en maken het tot een onvergetelijke gebeurtenis.En begin juli bereikt de invasie van Jeff Wayne eindelijk Nederland en zal muziek en plezier zaaien in de Heineken Music Hall. Dat de kaartjes in recordtijd uitverkocht waren is geen verassing. Het geplande extra concert zal na het ter perse gaan van deze Terra ook wel uitverkocht zijn. Heb je nog geen kaartjes? Dan is dit je kans. Terra geeft twee kaartjes van War of the Worlds weg… (Deze actie is vanzelfsprekend verlopen en niet meer geldig) Onlangs was Jeff Wayne in Nederland voor promotie van het concert. Een betere gelegenheid om met hem over het project te praten is er natuurlijk niet. Het werd een bijzonder gezellig uurtje met een begenadigd musicus en bovenal een sympathiek man. Vanzelfsprekend was War of the Worlds niet zijn eerste project. Verschillende soundtracks van films kwamen reeds van zijn hand, evenals muziek voor commercials en voor verschillende artiesten heeft hij muziek gearrangeerd en hun op hun tournees begeleid als Musical Director. “Muziek is altijd al mijn werk geweest. Ik componeer, produceer en arrangeer al mijn hele leven. Mijn vader had zonder meer veel invloed op mijn muzikale carrière. Hij was echt een ‘performer’ en schrijver. Mijn opleiding heeft echter ook veel invloed gehad. Ik schreef toen al liedjes, speelde keyboard in verschillende bandjes. Ik heb het toentertijd echter nooit als werk gezien, totdat ik mijn graad in de journalistiek haalde en meer als professioneel muzikant aan de slag ging.”
Hollywood
“Ik was op tournee met David Essex in die tijd. Hij was toen erg populair en zijn albums verkochten uitstekend. Alles dat ik echter deed was arrangeren en dergelijke. Ik was dus de Musical Director. Totdat ik op een punt kwam dat ik zelf eigenlijk geen muziek meer schreef. Mijn vader merkte toen op dat ik ooit nog iets wilde gaan doen met die paar verhalen die me enorm aanspraken, een musical schrijven rondom die verhalen. En hij had gewoon gelijk. Ik ben toen dus enkele boeken gaan lezen. Toen ik op het punt stond om te gaan toeren met David, gaf hij me een boek van H.G. Wells, dat was dus War of the Worlds. Ik had het nog nooit gelezen. Ik kon me nog herinneren toen ik klein was en in New York woonde, die film ooit uitgezonden was over een buitenaardse invasie van de aarde. Toen ik het boek las, viel me op dat er eigenlijk maar heel weinig overeenkomsten waren met de film en het boek. Het verhaal van Wells gaat veel dieper, de context in het oude Engeland, ik werd eigenlijk verliefd op het verhaal.’
Dit laatste is iets waar het helaas vaker op spaak loopt in Hollywood. Een bekend verhaal wordt opgepakt en het basisidee wordt gebruikt, grotendeels omdat de bekendheid op zich al genoeg is om de mensen naar de bioscoop te lokken. Het gehele door de schrijver zorgvuldig in elkaar gestoken verhaal wordt vervolgens volledig uit zijn verband gerukt en herschreven volgens de commerciële inzichten van de filmbazen. Het resultaat is vervolgens een vaak doorsnee actieverhaal dat verstoken is van de diepgang die het boek typeert. De recente verfilming van War of the Worlds is wederom een mooi voorbeeld. Alhoewel filmgenie Steven Spielberg een visueel spektakel van de film wist te maken met bovengemiddelde acteerprestaties van Dakota Fanning, die hierdoor terecht in de prijzen is gevallen, valt de film toch tegen doordat hij op essentiële punten afwijkt van het boek. Waarom komen de Martianen bijvoorbeeld zomaar uit de grond in plaats van Mars? De uitleg die eraan gegeven wordt rammelt en dit komt de geloofwaardigheid niet ten goede. Wat dit betreft ademt Jeff Waynes meesterwerk meer sfeer uit als Spielbergs film. ‘Ik wilde ook trouw blijven aan het verhaal van Wells. Wat ik mooi vond aan het boek was de wereld gezien door de ogen van de Victoriaanse tijd waar de mensheid zo goed als niets had om zich mee te verdedigen tegen een veel intelligentere en technisch superieure tegenstander. Verplaats het verhaal naar deze tijd in Amerika, en je hebt een veel betere kans om het te overleven. En ik begrijp ook waarom Wells het boek zo geschreven heeft. Wells was nog jong toen hij het schreef en het was eigenlijk een analogie tegen wereldmachten, met name zijn eigen land omdat het Britse rijk zich toen op de top van zijn macht bevond. Hij vond dat ieder rijk dat zijn macht verkeerd gebruikt, bekritiseerd moest worden. Dat past ook bij Wells qua karakter. Zoiets is mooi om als componist in te duiken.’
Richard Burton
‘Als je het vergelijkt met onze tijd is er eigenlijk niet veel verandert. We vechten nog steeds met elkaar, hebben nog steeds onenigheid wat betreft onze religieuze overtuiging. Het thema van het boek is nog steeds actueel, meer dan honderd jaar na dato. Ik denk dat dat ook de reden is dat mijn musicalversie nog steeds zo in trek is en nieuw publiek vindt. We willen de mensen echter niet het vingertje voor houden, maar ze entertainen.’
Hoe is het hele project tenslotte tot stand gekomen? David Essex was er al, maar hoe zijn mensen als Richard Burton en Justin Hayward zover gekomen om mee te doen? ‘Het is niet zo dat David gewoon onmiddellijk meewerkte aan het project. Eerst zijn alle nummers geschreven en hebben we demo’s opgenomen waarna we op zoek gingen naar zangers die het in konden zingen. De meeste mensen die we vervolgens benaderde, inclusief David, vonden het een zeer interessant project, zeker ook omdat het was opgebouwd rondom dit eigenlijk ongelooflijke verhaal. Richard Burton was de enige uitzondering omdat hij niet hoefde te zingen. Dit liep dan ook wat anders. Ik was in principe net klaar met de eerste versie van de musical terwijl de scriptschrijver de eerste versie van de teksten af had en mij de lijst met personen overhandigde die nodig waren. Voor de journalist gingen we na welke personen het meest geschikt waren om die rol te spelen. We wilden iemand hebben bij wiens stemgeluid je je comfortabel voelde. Richard stond zo’n beetje bovenaan deze lijst. We hadden niet eens verwacht dat we hem te spreken konden krijgen. Het lot was ons echter gunstig gezind, want hij bleek in New York op de planken te staan op dat moment. Ik heb vervolgens gewoon een brief geschreven naar het theater waar hij optrad en uitgelegd wat we aan het doen waren en een versie van het script erbij gedaan. Een paar dagen later kreeg ik al een telefoontje van zijn management. Hij vond het een geweldig project en wilde graag meedoen. Makkelijker kon het niet. Hij was ook geweldig om mee te werken en de opnames verliepen dan ook veel sneller dan we verwacht hadden. Hij stond bekend als een lastpak, maar bleek een hele charmante man te zijn waar je prima mee samen kon werken. Juist omdat hij zo’n mooie stem heeft hebben we alle muziek bij de intro van het album eruit gehaald, en puur Richard de opening laten doen.’
De zangers
‘Justin Hayward heeft een prachtige tijdloze stem. Ik kon hem helemaal niet, net zoals ik Phil Lynott niet kon. Maar hij werd gecontacteerd, luisterde naar de demo’s en ook hij voelde zich aangetrokken tot War of the Worlds. Phil kon ik ook niet persoonlijk, maar ik heb de muziek van Thin Lizzy altijd goed gevonden en werd door een gemeenschappelijke vriend voorgesteld aan Phil. Hij kwam naar de studio, luisterde naar de demo’s en zag het als een uitdaging. Hij vroeg zich ook af waarom ik hem wilde om de dominee te spelen. Lynott heeft heel veel ‘drama’ in zijn stem, luister maar naar bijvoorbeeld Fools Gold. Daarom past de rol van Dominee Nathaniël zo goed bij hem.’ En dan ga je op tournee en moet je iemand vinden die die plaats in kan nemen…
‘We hebben ondertussen drie tournees gedaan en iedere tour hadden we een ander voor die rol. Voor deze tournee hebben we Shannon Noll. Een Australische Singer/Songwriter die al tientallen hits heeft gehad en zelfs een MTV award heeft gewonnen. Hij heeft een Bon Jovi achtige stem en is heel charismatisch op het podium. Ieder die deze rol op zich neemt heeft zijn eigen stijl en geeft dan ook zijn eigen draai aan de dominee.
On the Road
‘De technische ontwikkelingen zijn de laatste zo snel gegaan dat we de dingen die we nu doen, enkele jaren geleden absoluut niet hadden kunnen doen. De enige limiet die we nu kennen is het budget en je fantasie. Verder kan zo ongeveer alles. De voorgaande jaren was het oftewel niet mooi of zag er goedkoop uit. En we wilde het juist zo mooi en ongebruikelijk eruit laten zien. En in 2005 viel het gewoon allemaal op zijn plaats. Maar we blijven er dingen aan toevoegen, technische verbeteringen en zo. De show die nu naar Nederland komt, ziet er heel anders uit dan de show die we in 2007 in Engeland en Australië lieten zien. Richard Burton is een mooi voorbeeld hiervan. Tijdens de eerste tour was Richard eigenlijk niet meer dan een ‘pratend hoofd’. Door middel van een mal en CGI systeem hebben we met iemand die veel op Richard leek dat hoofd gemaakt. Het uiteindelijke resultaat leek best wel veel op Richard Burton. Vanuit het standpunt van het publiek zag je een hoofd waar de mond van bewoog, zijn neus, ogen en wenkbrauwen. Dat werkte best goed. Maar we wisten dat het beter kon. Wat het publiek nu gaat zien is heel anders. Een metershoog zwevende hologram. Het is zo levensecht dat het zijn hoofd zelfs kan bewegen om bijvoorbeeld naar degene te kijken die op het podium staat! Het is een enorme verbetering, en dat is slechts één van de belangrijke onderdelen van de show. Daarnaast hebben we een enorm scherm staan waarbij een CGI geanimeerde film draait die opgebouwd rondom het originele artwork dat bij het album zat dat helemaal synchroon loopt met de live optredens en Richards beeltenis. In de film hebben we door middel van Blue Screens weer mensen gefilmd die vervolgens in die animatie geplaatst zijn.’
Fighting Machine
‘Een van de mooiste dingen is echter een ander belangrijk punt uit het verhaal, en dat is de Martiaanse Fighting Machine. Het staat ook op de cover van het album. In het verhaal, als de journalist zijn verhaal aan het vertellen is, wordt hij zich plotseling bewust van deze machines. Ze verschijnen dan ook, bewegend en wel, op de animatie. Dan zegt hij, “de vijfde machine verscheen”. Die machine, de hele tijd verborgen tussen de lichten boven het podium, komt dan naar beneden. Hij is meer dan 10 meter hoog en weegt 3 ton! Tijdens zijn afdaling schiet hij met zijn Heat Ray op het publiek. Op sommige momenten scant hij het publiek ook en zien ze zichzelf op het scherm verschijnen, alsof ze het volgende slachtoffer zijn. Het is echt een prachtig visueel spektakel. We krijgen zelfs nog een unieke illusie die op dit moment nog getest wordt. Als het werkt zoals we hopen, hebben we iets dat nog nooit vertoond is op het podium.
Jeff Wayne, ondanks zijn leeftijd kan hij niet stilzitten. Naast War of the Worlds heeft hij nog enkele andere Heat Ray’s op zijn boog. Zo heeft hij bijvoorbeeld ooit een musical versie gemaakt van Spartacus (1992), jaren voordat films als Gladiator en 300 in de bioscopen kwam. Helaas heeft Spartacus nooit het succes van War of the Worlds kunnen evenaren, alhoewel het zonder meer een goed album was. We kunnen in de nabije toekomst echter een gereviseerde versie van deze musical verwachten.